Οι αυλόθυρες του Ζαγορίου

Αριστερά: Μεγαλοπρεπής διαμόρφωση αυλόθυρας στα Άνω Πεδινά.    Δεξιά: άποψη σπιτιών στο Δίλοφο.

Tο Ζαγόρι είναι αγαπημένος τόπος και τόπος αγαπημένων. Κάθε εποχή εκεί προσφέρει κάτι το μοναδικό: το φθινόπωρο οι κιτρινοκόκκινες φυλλωσιές χαρίζουν μια απέραντη θέα διαφορετικών αποχρώσεων, το χειμώνα τα καλντερίμια βυθίζονται σε λευκό χιόνι και τα τζάκια καπνίζουν συνεχώς, την άνοιξη η φύση αναγεννάται, και το καλοκαίρι ο Βοϊδομάτης γίνεται ένα υπέροχο καταφύγιο δροσιάς.

Τα χωριά του Ζαγορίου, ως σύνολο εντάσσονται στην ευρύτερη παράδοση της ηπειρώτικης αρχιτεκτονικής : το κάθε χωριό όμως διαθέτει μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία και στοιχεία που το διαφοροποιούν, γι' αυτό και ο επισκέπτης αξίζει να γυρίσει πολλά χωριά προκειμένου να κατανοήσει, ν' απολαύσει και να αισθανθεί και να καλύτερα τον τόπο.

Τυπικές διαμορφώσεις αυλόθυρων στο Ζαγόρι. Αριστερά: όψη. Δεξιά: εγκάρσια τομή.

Από τις πρώτες εικόνες που αποτυπώνονται στη μνήμη του επισκέπτη των παραδοσιακών χωριών του Ζαγορίου είναι οι ψηλές πέτρινες αυλόθυρες (οβοροί), που περιβάλλουν τα σπίτια. Οι αυλόγυροι είναι καλοδομημένοι, συνήθως ξηρολιθικοί, και καταλήγουν σε πέτρινα πεζούλια που αγκαλιάζουν τις αυλόθυρες, δημιουργώντας καθιστικά που χρησιμοποιούνταν από τις γυναίκες του χωριού. Μπροστά από την είσοδο, τα περισσότερα σπίτια διέθεταν καλοδομημένο λιθόστρωτο δάπεδο (καλντερίμι), το οποίο συνεχιζόταν και στο εσωτερικό της αυλής.

Αριστερά: Καλντερίμι στο Δίλοφο.  Δεξιά: Χαρακτηριστική διαμόρφωση εισόδου κατοικίας στο Τσεπέλοβο.

Στα τοιχάκια εκατέρωθεν των αυλόθυρων (λαμπαδιά), τοποθετούνται δύο ή τρία ζεύγη από μεταλλικά διχάγγιστρα (τζινέτια). Τα τζινέτια δένουν την τοιχοποιία και εξασφαλίζουν την στερέωση της κάσας στο θύρωμα. Πέραν από τις αυλόθυρες, συναντώνται και σε κάθε άλλη κατασκευή ανοίγματος. Η μία τους πλευρά είναι πεπλατυσμένη ώστε να συγκρατείται σε δύο λίθους του θυρώματος, ενώ η άλλη πλευρά καταλήγει σε αιχμές, στις οποίες προσαρμόζεται η ξύλινη σταθερή κάσα. Το ανοιγόμενο θυρόφυλλο στερεώνεται στην κάσα με τη βοήθεια μεντεσέ που δένει σε κρίκο.

Οι εξώθυρες είναι συνήθως δίφυλλες, από χοντρές ξύλινες σανίδες, και καρφωτές με ισχυρά γυφτόκαρφα με πεπλατυσμένη κεφαλή. Ο επισκέπτης που στέκεται κάτω από την είσοδο προστατεύεται από μικρή ξύλινη δίρριχτη στέγαση. Ο σκελετός της είναι συνήθως ορατός εσωτερικά, ενώ η κάλυψη της διαμορφώνεται από επάλληλα τοποθετημένες σχιστόπλακες. Από την πόρτα κρέμεται ένα μακρύ λεπτό ξύλο ή μεταλλικό στοιχείο το οποίο επιτρέπει το άνοιγμα της πόρτας, πιέζοντας ένα ξύλινο μάνταλο που καρφώνεται στη μια άκρη του στο ανώφλι.

Στις πύλες, που αποτελούν από τα πλέον επιμελημένα σημεία της κατασκευής, συχνά παρουσιάζονται λιθανάγλυφα, που μαρτυρούν την ημερομηνία κτήσης ή επισκευής, τα ονόματα των ιδιοκτητών ή σπανιότερα των αρχιμαστόρων, καθώς και αποτροπαϊκά σύμβολα, ή άλλα διακοσμητικά στοιχεία.

Μεταλλικά εξαρτήματα θυρών. Αριστερά: Μεντεσές αυλόθυρας. Μέση: Κλειδαριά. Δεξιά: τμήμα από τζινέτι.

Τζινέτια στην Ήπειρο

Η διαμόρφωση των αυλόθυρων (οβορών), όπως περιγράφεται παραπάνω, συναντάται σε ολόκληρη την περιοχή της Ηπείρου, συμπεριλαμβανομένου του ελληνικού και αλβανικού Ζαγορίου, του Πωγωνίου, των Μαστοροχωρίων, καθώς και σε περιοχές επιρροής και δράσης των Ηπειρωτών μαστόρων, όπως η Δυτική Μακεδονία. Σε αυτές τις περιοχές παρατηρείται μεγάλη μορφολογική ποικιλία στα μεταλλικά τζινέτια. Παρακάτω παρουσιάζονται ενδεικτικά ορισμένες χαρακτηριστικές μορφές τζινετιών που έχουν καταγραφεί σε όλη την παραπάνω περιοχή μελέτης.

Τυπικές μορφές μεταλλικών τζινετιών στην Ήπειρο.

Στην εικόνα επισημαίνεται η περιοχή εντοπισμού του κάθε στοιχείου, αν και οι ίδιες μορφές παρουσιάζονται σε πολλά χωριά της περιοχής.