Τα Πομακοχώρια

Τα Πομακοχώρια βρίσκονται στον ορεινό όγκο της Ροδόπης, σε τοπίο με πλούσια βλάστηση και άφθονα τρεχούμενα νερά. Παρουσιάζουν εσωστρεφή χωρική οργάνωση, με χαρακτηριστική την έλλειψη των κεντρικών κοινόχρηστων χώρων (πλατεία του χωριού, κ.λ.π.). Έως και σήμερα, βασική ενασχόληση των κατοίκων παραμένει η αγροτική παραγωγή, και κυρίως η καλλιέργεια του καπνού.

Καλλιέργεια καπνού και ξήρανση των καπνόφυλλων στα Πομακοχώρια. Αύγουστος 2023.

Μορφολογικές παρατηρήσεις στα Πομακοχώρια της Ξάνθης.

Η Κοττάνη (πομάκικα: Τζουβάνσε) είναι ένα από τα πιο απομακρυσμένα Πομακοχώρια της Ξάνθης, μια ανάσα από τα βουλγαρικά σύνορα. Είναι το τελευταίο χωριό όπου μπορεί κανείς να φτάσει με αυτοκίνητο. Για το επόμενο χωριό (Λυκότοπος, Κούνδουρος) υπάρχει μόνο πεζοπορικό μονοπάτι διάρκειας τριών ωρών.

Ο επικρατέστερος τύπος σπιτιού είναι αυτός της πλατυμέτωπης, διώροφης κατοικίας. Το λιθόκτιστο ισόγειο διέθετε ημιυπαίθριο χαρακτήρα, με μεγάλο άνοιγμα στο σημείο της γωνίας, το οποίο σήμερα σε αρκετές κατοικίες είναι πλέον φραγμένο. Στο χώρο του ισογείου γινόταν ο σταβλισμός των ζώων, καθώς και η αποθήκευση γεωργικών αγαθών και εξοπλισμού. Στον ελαφρύτερης κατασκευής, ξυλόπηκτο όροφο, διέμενε η οικογένεια και χωροθετούνταν οι βασικές παραγωγικές λειτουργίες.

Ο ημιυπαίθριος χώρος του ισογείου με πέρασμα στη γωνία του σπιτιού. Σε ορισμένες περιπτώσεις, το άνοιγμα αυτό είναι πλέον φραγμένο.

Κατασκευαστική δομή παραδοσιακής κατοικίας στα Πομακοχώρια.

Στον οικισμό της Μέδουσας, (πομάκικα: Μέμκοβα) παρατηρούνται παράθυρα με χαρακτηριστικές χαμηλωμένες ποδιές (έως 0,40 μ.), κάτι που σχετίζεται με το γεγονός ότι οι χώροι διέθεταν λιτή επίπλωση και οι περισσότερες δραστηριότητες της οικογένειας γίνονταν στο πάτωμα. Σε πολλά σπίτια του οικισμού, συναντώνται προεξέχοντα ξύλα κάτω από τις ποδιές των ανοιγμάτων, τα οποία υποστηρίζουν ράφια από ξύλινες σανίδες που λειτουργούσαν ως ανθοδόχες. Χαρακτηριστικές αρχιτεκτονικές προεξοχές είναι τα σαχνισιά. Η κατασκευή των τζακιών συχνά σχημάτιζε μικρή προεξοχή από το σώμα της τοιχοποιίας, εδραζόμενη σε εμφανή ξύλινα φουρούσια. Σε προεξοχή από την τοιχοποιία, κατασκεύαζαν επίσης πλύστρες με ξύλινα καπάκια.

Τα κουφώματα είναι επίσης κατασκευασμένα εξ’ ολοκλήρου από ξύλο: διαθέτουν εξωτερικά κανάτια και κάγκελα, όλα φτιαγμένα από τοπική ξυλεία. Στα απομακρυσμένα αυτά χωριά δεν παρατηρούνται καθόλου σιδηρά εξαρτήματα, ούτε άλλα βιομηχανοποιημένα υλικά εισαγωγής ή νεωτερισμοί στην κατασκευή. Οι κατασκευές είναι απόλυτα πιστές στον παραδοσιακό τρόπο δόμησης, λιτές, και η διακοσμητική διάθεση περιορίζεται μόνον στη διακριτική κατεργασία ορισμένων εμφανών ξύλινων στοιχείων.